ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΟΙ ΦΤΕΡΩΤΟΙ ΦΙΛΟΙ

Τα πουλάκια το χειμώνα σίγουρα δεν είναι μόνα...

Με αφορμή ένα παραμύθι

Το σπουργίτι και τα φτερά του της Λότη Πέτροβιτς- Ανδρουτσοπούλου

Η νεράιδα κάποιου δάσους έχασε μια φορά το μαγικό ραβδί της. Έψαξε, έψαξε, μα τίποτα! Το ραβδί πουθενά δε βρισκόταν. Κι η νεράιδα ήταν απαρηγόρητη, που δεν μπορούσε πια να κάνει μάγια. Ένα σπουργίτι όμως, καθώς πετούσε εδώ κι εκεί, είδε το ραβδί πεσμένο σ’ ένα χαντάκι. Πέταξε, λοιπόν, χαμηλά χαμηλά, το άρπαξε με το ράμφος του και το πήγε γρήγορα στη νεράιδα. Εκείνη, πολύ ευχαριστήθηκε που ξαναβρήκε τη δύναμή της τη μαγική και θέλησε να το ανταμείψει.

-Ζήτησέ μου, καλό σπουργίτι, κάτι που να επιθυμείς πολύ, του είπε, κι αμέσως θα γίνει.

Το σπουργίτι σκέφτηκε λίγο κι έπειτα φώναξε με λαχτάρα:

-Θα ήθελα να είχα χρυσά, ολόχρυσα φτερά!

Η νεράιδα το άγγιξε τότε με το ραβδί της, και μεμιάς τα φτερά του εξαφανίστηκαν και δυο καινούρια χρυσά, που άστραφταν και λαμποκοπούσαν, φύτρωσαν στη θέση τους!

Θαμπώθηκε από τη λάμψη τους το σπουργίτι! Δεν πίστευε στα μάτια του! Κι ετοιμάστηκε να τρέξει αμέσως, να τα δείξει σ’ όλα τα πουλιά και τα ζώα του δάσους.

-Μα, δυστυχία του!

Τα χρυσά φτερά ήταν τόσο βαριά, που δεν μπορούσε διόλου να φτερουγίσει! Ούτε να τα κουνήσει καλά καλά δε γινόταν. Άρχισε τότε να φωνάζει απελπισμένο τη νεράιδα. Κι εκείνη, καλή όπως ήταν, παρουσιάστηκε πάλι μπροστά του.

-Τι με θέλεις; ρώτησε.

-Καλή μου νεράιδα, κλαψούρισε το σπουργίτι, μετάνιωσα. Δεν τα θέλω τα χρυσά φτερά. Ωραία, βέβαια είναι, δε λέω, μα πολύ βαριά, και δεν μπορώ να πετάξω. Μήπως γίνεται να μου τα κάνεις βελουδένια;

-Μετά χαράς, αποκρίθηκε η νεράιδα.

Και στη στιγμή, τα χρυσά φτερά εξαφανίστηκαν και στη θέση τους φύτρωσαν δυο άλλα από παχύ παχύ βελούδο.

Τρελάθηκε από τη χαρά του το σπουργίτι! Τ’ ανοιγόκλεισε περήφανα, έκανε μια βόλτα, να τα δοκιμάσει, κι έπειτα έτρεξε στο δάσος, για να τα δουν και να τα θαυμάσουν όλα τα ζώα και τα πουλιά.

Όμως, ξαφνικά, χοντρές στάλες βροχής άρχισαν να πέφτουν. Και σε λίγο ξέσπασε μια μπόρα γερή. Το σπουργίτι δεν πρόφτασε να κρυφτεί… Και τα βελουδένια φτερά του έγιναν μούσκεμα!

Όταν σταμάτησε η βροχή και βγήκε ο ήλιος, βρεγμένο καθώς ήταν, στάθηκε σ’ ένα κλαράκι κι άπλωσε τα φτερά του, να τα στεγνώσει. Μα τι φτερά ήταν τούτα! Το βελούδο είχε χαλάσει, κι η γυαλάδα του είχε φύγει. Δεν ήταν τώρα παρά ένα άθλιο πανί.

Το σπουργίτι απελπισμένο άρχισε πάλι να φωνάζει τη νεράιδα. Κι εκείνη, που είχε χρυσή καρδιά, έτρεξε πρόθυμα κοντά του.

-Μετάνιωσα, νεράιδά μου! μουρμούρισε. Κοίταξε με τη βροχή πως κατάντησαν τα βελουδένια φτερά μου! Μήπως γίνεται να μου τα κάνεις μεταξένια; Το μετάξι, έχω ακούσει πως δε χαλάει από τη βροχή.

-Και βέβαια, αποκρίθηκε η νεράιδα.

Και στο λεπτό, το σπουργίτι απόκτησε δυο κατακόκκινα μεταξωτά φτερά.

-Α, μα τούτα τα θαυμάσια φτερά πρέπει να τα δει ο κόσμος όλος, φώναξε το πουλί.

Και πέταξε ψηλά, να πάει στην πόλη.

Είχε φτάσει κοντά στα πρώτα σπίτια, όταν το είδαν μερικά παιδιά που πήγαιναν σχολείο.

-Ένα πουλάκι με κόκκινα φτερά! φώναξαν απορημένα.

-Α, τι ωραίο!

-Και τι παράξενο που είναι! Θα πρέπει να είναι σπάνιο!

-Ελάτε να το πιάσουμε, να το βάλουμε σ’ ένα κλουβί!

Κι όλα μαζί άρχισαν να το κυνηγούν. Κάποιο μάλιστα έλεγε πως θα ήταν καλύτερα να το χτυπήσουν με σφεντόνα κι έπειτα να το βαλσαμώσουν!

Τρομάρα που την πήρε το καημένο το πουλί! Και τι τρεχάλα έκανε για να ξεφύγει! Πέταξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε και γύρισε στο δάσος. Στάθηκε λαχανιασμένο σ’ ένα κλαράκι, να ξανασάνει κι έπειτα –τι να κάνει;- φώναξε πάλι τη νεράιδα.

-Συγχώρα με, που όλο σε φωνάζω, καλή μου φίλη, της είπε σαν παρουσιάστηκε, μα πάλι το μετάνιωσα. Ωραία έγιναν τα φτερά μου, μα έτσι κατακόκκινα και γυαλιστερά καθώς είναι, με κάνουν να φαντάζω πολύ. Οι άνθρωποι νομίζουν πως είμαι πουλί σπάνιο! Με κυνηγούν και θέλουν να με πιάσουν!

-Αποφάσισε, λοιπόν, σαν τι φτερά θα ήθελες να έχεις επιτέλους! άρχισε να χάνει την υπομονή της η νεράιδα.

Το σπουργίτι στάθηκε κάμποσο σκεφτικό και στο τέλος είπε:

-Απ’ ό, τι βλέπω, τα δικά μου φτερά πρέπει να προτιμήσω, νεράιδά μου. Τι τα θέλω εγώ τα μεγαλεία! Με τα δικά μου πετώ μια χαρά! Είναι ελαφριά, γερά, η βροχή δεν τα καταστρέφει, κι οι άνθρωποι το βλέπουν πως είμαι σπουργίτι και μ’ αφήνουν να πετώ ελεύθερα. Δώσε μου, λοιπόν, πάλι τα δικά μου τα φτερά, και σου υπόσχομαι τίποτε πια να μην ξαναζητήσω.

Κι η νεράιδα η καλή έκανε το θέλημά του. Έτσι, το μικρό πουλί έμεινε με τα φτερά του. Και χαιρότανε πολύ, λεύτερα, το πέταγμά του.

Με αφορμή ένα ποίημα

Το παγωμένο πουλάκι
Χάρης Σακελλαρίου

Έξω πέφτει χιόνι κι είναι παγωνιά                                                    

κι όλοι μαζευτήκαν στη ζεστή γωνιά. 
Άσπρισαν οι δρόμοι, στρώθηκε η αυλή 
κι ο βοριάς σφυρίζει, τώρα πιο πολύ.

Στο παράθυρό μας στέκει ένα πουλί 
και χτυπά το τζάμι και παρακαλεί: 
-Πάρτε με κοντά σας, για να ζεσταθώ. 
Τρέμω το καημένο κι έξω θα χαθώ.

-Έλα ‘δω, πουλάκι, για να ζεσταθείς, 
όλοι σ’ αγαπούμε. Μη μας φοβηθείς. 
Από το ψωμί μας ψίχουλα να φας 
κι όταν βγει ο ήλιος λεύτερο πετάς.

Τα καημένα τα πουλάκια  (Ναπολέων Λαπαθιώτης)

Κρύο βαρύ, χειμώνας όξω, τρέμουν οι φωτιές στα τζάκια, 

τώρα ποιος τα συλλογιέται τα καημένα τα πουλάκια!

Τα πουλάκια είναι στα δένδρα, τα πουλάκια είναι στα δάση, 
τα πουλάκια θα τα πάρει ο βοριάς που θα περάσει,

η βροχή και το χαλάζι κι ο βοριάς που θα περάσει, 
και το χιόνι που το παίρνουν στις αυλές με το φαράσι.
Κι αν η νύχτα είναι μεγάλη, κι έρχεται γιομάτη τρόμους, 
κι αν ο θάνατος απόψε, φέρνει γύρα μες τους δρόμους,

κι αν η παγωνιά θερίζει κι είναι δίχως ρουχαλάκια, 
δε βαριέσαι, ποιος θυμάται τα καημένα τα πουλάκια.

Τα πουλάκια είναι στα δένδρα, τα πουλάκια είναι στα δάση, 
τα πουλάκια θα τα πάρει ο βοριάς που θα περάσει.

Στα παιδάκια είναι τα χάδια, στα παιδάκια τα φιλάκια, 
τώρα ποιος τα συλλογιέται τα καημένα τα πουλάκια!
Κι όταν γίνει, πάλι, βράδυ κι όλοι πάνε να πλαγιάσουν, 
να χωθούν μες τα κρεβάτια, μη τυχόν και ξεπαγιάσουν,                                                                 
τα πουλάκια τα καημένα, τα πουλάκια, τώρα, πέρα 

θα χαθούν χωρίς ελπίδα να φανούν την άλλη μέρα… 

Χειμωνιά (Μ.Δ. Στασινόπουλος)

Στο χωριό με τ' άσπρα σπίτια ήρθ' η χειμωνιά

μαζευτήκαν τα σπουργίτια και ζητούν ζεστή γωνιά.

Έξω απ' του χωριού τα σπίτια ήρθε η παγωνιά.

Τα κλαριά δεν έχουν φύλλα σπόρος πουθενά,

μες στο τζάκι ανάψαν ξύλα κι έξω το πουλί πεινά.

Τα κλαριά γυμνά από φύλλα, σπόρος πουθενά.

Το καλό παιδί θ' ανοίξει, τότε τι χαρά

και τα ψίχουλα θα ρίξει στα πουλάκια τα μικρά.

Το θολό τζάμι θ' ανοίξει, τότε τι χαρά!

Μια και δυο θα φτερουγίσουν μέσα στην αυλή,

την κοιλιά τους να γεμίσουν που 'ταν άδεια ώρα πολλή

και γι' αλλού θα ξεκινήσουν-ώρα τους καλή!

Πουλάκι του χειμώνα 

(Μιχαήλ Δ. Στασινόπουλος)

Μες στο κρύο, έξω απ’ το σπίτι, 

ξένο πέταξε σπουργίτι. 

Φύλλο, σπόρος πουθενά, 

πώς κρυώνει και πεινά!

Το παράθυρο θ’ ανοίξω 

δυο σπυράκια να του ρίξω. 

–Έλα μέσα δω, πουλί, 

ζεστασιά θα βρεις πολλή.

Δεν ακούει, μόνο τσιμπάει 

δυο σπυράκια και πετάει. 

–Ταξιδιάρικο πουλί, 

πέταξε, ώρα σου καλή.

Με αφορμή ένα βίντεο

Με αφορμή ένα ζωγραφικό πίνακα

          

Με αφορμή μια φανταστική αφήγηση: 

"Το πρωί καθώς ερχόμουν στο σχολείο ξάφνου φρρρρ ένα σπουργίτι ξεφύτρωσε από το πουθενά και παραδίπλα τσουπ κι άλλο ένα που με ένα αδύναμο κελάηδισμα μου λέγαν "καλημέρα"! Έτσι νόμισα στην αρχή και χαμογέλασα...Όσο προχωρούσα όμως φρρρρ πετάριζαν δίπλα μου και τσιρ τσιρ κάτι προσπαθούσαν να μου πουν....Σίγουρα όχι "Καλημέρα" αυτή τη φορά! Σταμάτησα λοιπόν και...."

Αυτές είναι κάποιες ιδέες για να ξεκινήσουμε να συζητάμε για τους μικρούς φτερωτούς φίλους μας που δεν αποφασίζουν να ταξιδέψουν για ζεστές χώρες αλλά παραμένουν στο τόπο τους και το χειμώνα. Ποιοι είναι; Πώς ξεχειμωνιάζουν; Τι τρώνε; Πού βρίσκουν καταφύγιο; Τι φοβούνται; Ευκαιρία να πάρουμε συνέντευξη από κάποιο φτερωτό μας φίλο που ξεχειμωνιάζει στην αυλή μας. Αν δεν έχετε την ευκαιρία να έχετε μια δαχτυλόκουκλα ή κάποιο πουλάκι παιχνίδι μπορεί να γίνει διάλογος μεταξύ δύο παιδιών. Το ένα να παίζει το ρόλο του μικρού πουλιού και το άλλο ένα μικρό παιδί που το συναντά τυχαία. Εξάλλου πάντα έχουμε εμπιστοσύνη στη φαντασία των παιδιών. 

Πώς επεξεργαζόμαστε τις παραπάνω ιδέες;

Τα παραμύθια για αναδιήγηση, εικονογράφηση, παιχνίδια ρόλων, μουσικοκινητική, κουκλοθέατρο, χρονική εξέλιξη, προσθέτουμε ή αφαιρούμε ήρωες, μπαίνουμε στη θέση των ηρώων και εκφράζουμε συναισθήματα ή αλλάζουμε τη ροή των γεγονότων. Συνεχίζουμε το παραμύθι προσθέτοντας σκηνές και ορίζοντας ένα διαφορετικό τέλος. Τι θα γινόταν αν... Και οι πιο τολμηροί δημιουργούμε μια ηχοϊστορία βάζοντας τα παιδιά να επιλέξουν για κάθε ήρωα ένα μουσικό όργανο και για κάθε σκηνή μια μουσική υπόκρουση από μια σειρά μουσικών που επιλέγουμε. Αυτή η δραστηριότητα ξετρελαίνει τα παιδιά.

Τα ποιήματα που μπορούμε:

- Να παίξουμε το παιχνίδι των ερωτήσεων...Να κάνουμε μια ερώτηση και τα παιδιά να μαντεύουν σε ποιο στίχο αναφερόμαστε.

- Να μελοποιήσουμε αυτοσχέδια.

- Να ζωγραφίσουμε ή να αποδώσουμε με διάφορες τεχνικές (κολάζ, μικτή τεχνική).

- Να παίξουμε με την ομοιοκαταληξία. 

• Βρίσκουμε και κυκλώνουμε τις λέξεις που ακούγονται το ίδιο.
• Βρίσκουμε άλλες λέξεις (ομοιοκατάληκτες) που ταιριάζουν με αυτές: χειμωνιά-παγωνιά-γωνιά-γειτονιά-πετονιά,κοκ.
• Φτιάχνουμε δίστιχα δικά μας                                                                                                 "Έξω κάνει κρύο κι είναι παγωνιά... το πουλάκι ψάχνει να βρει ζεστασιά!"                               " Στο παράθυρό μας στέκει ένα πουλί ...δώσε μου ψωμάκι με παρακαλεί!"

- Να αλλάξουμε τη σειρά των στίχων φτιάχνοντας το ποίημα από την αρχή.

-Να αλλάξουμε τη σειρά των λέξεων και να παρατηρήσουμε αν αλλάζει το νόημα. πχ."Έλα ‘δω, πουλάκι, για να ζεσταθείς"- "Για να ζεσταθείς,πουλάκι, έλα δω". 

- Να αντιστοιχήσουμε λέξεις ή στίχους με εικόνες έτοιμες ή ακόμη καλύτερα με εικόνες που θα ζωγραφίσουν τα ίδια τα παιδιά.

- Να τα τραγουδήσουμε με διαφορετικούς ρυθμούς! Ροκ, Τζαζ, Λαϊκά, Δημοτικά,κοκ. και με ανάλογη κίνηση βέβαια.

-  Να τα αποστηθίσουμε και να τα απαγγέλλουμε.

-  Να απαγγέλλουμε στίχους δυνατά, σιγά, ψιθυριστά, βαρύτονα, με λεπτή φωνή, κλπ. και με κίνηση.

-  Να τα μετατρέψουμε σε πεζά δημιουργώντας μια παραμυθοϊστορία.

-  Να συγκρίνουμε ποιήματα μεταξύ τους. Να βρούμε ομοιότητες και διαφορές.

-  Να μετρήσουμε τους στίχους.

- Να ζωγραφίσουν σε ομάδες το κάθε ποίημα και να φτιάξουμε μια έκθεση ζωγραφικής με εικόνα και λέξεις.

- Να περιγράψουν τις εικόνες του ποιήματος όσο πιο παραστατικά μπορούν. Τα παροτρύνουμε να χρησιμοποιούν πολλά επίθετα κι έτσι μαθαίνουμε και την έννοια και χρήση του Επιθέτου.

- Χρησιμοποιούμε υποκοριστικά και μαθαίνουμε τη χρήση τους. Πχ.

"Μες στο κρύο, έξω απ’ το σπίτ-άκι

ξένο πέταξε σπουργιτ-άκι. 

Φυλλ-αράκι, σπορ-άκι πουθενά, 

πώς κρυώνει και πεινά!"
ή το αντίθετο
"Τα καημένα τα πουλάκια" γίνεται "Τα καημενούλια τα πουλιά"
- Να κάνουμε το ποίημα εικονόλεξο

- Παίζουμε "βρες το λάθος". Αλλάζουμε λέξεις ή φράσεις κατά την απαγγελία και τα παιδιά εντοπίζουν τι αλλάξαμε.

- Παγωμένη εικόνα με ένα στίχο του ποιήματος. Αναπαραστούν με το σώμα στατικά σα ζωγραφικός πίνακας μια στροφή ή ένα στίχο.

- Παντομίμα με στίχους. Κάποιο παιδί περιγράφει ένα στίχο με κίνηση και οι υπόλοιποι μαντεύουν.

Τα βιντεάκια! Μας δίνουν πληροφορίες για είδη που γνωρίζουμε αλλά και άλλα που ζουν μακριά από την πατρίδα μας.Ακόμη μπορούμε να ξεκινήσουμε παρατηρώντας τα πουλιά που βλέπουμε γύρω από το νηπιαγωγείο ή στο προαύλιο κάποιες φορές. ποια είναι; Τι χρώμα έχουν; Ανατρέχουμε σε βιβλία και μετά στο διαδίκτυο όπου μπορούμε να βρούμε κι άλλα σχετικά βίντεο και τα παρατηρούμε κι εκεί. Μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να φτιάξουν στο σπίτι τις φιγούρες γνωστών πουλιών με τη βοήθεια των γονιών αντιγράφοντάς τες από βιβλία ή το κάνουμε και στο νηπιαγωγείο πάνω σε χαρτόνι ή φελιζόλ κι έτσι τα παρατηρούμε καλύτερα και συζητάμε γι' αυτά και τα έχουμε αναρτημένα στον πίνακα της τάξης όσο διαρκεί η επεξεργασία του θέματος. Συζητώντας για το θέμα φτιάχνουμε ταΐστρες για τα μικρά πουλιά πολύ απλά με ένα κουκουνάρι που το αλείβουμε με μαργαρίνη και κολλάμε πάνω καναβούρι και διάφορα σπόρια. Μια άλλη ιδέα που υλοποιήσαμε κι εμείς είναι να βουτήξετε μια φέτα ψωμιού σε ασπράδι αυγού και μετά να την ακουμπήσετε πάνω σε τροφή για πουλιά. Η τροφή θα κολλήσει. Περάστε ένα κομμάτι σπάγκου από την μια άκρη και αφήστε τη να στεγνώσει για να σκληρύνει πριν την κρεμάσετε έξω... Τέλος κάνουμε ένα σχεδιάγραμμα όπου μπορούν να καταγράψουν τα πουλιά που είδαν και γνώρισαν. (Εικόνα-Όνομα)

Ζωγραφικοί πίνακες που απεικονίζουν μικρά πουλιά σε χειμωνιάτικα τοπία μπορούν να γίνουν αφορμή για να ξεκινήσει η συζήτησή μας. Εξηγούμε ότι συνήθως οι καλλιτέχνες απεικονίζουν  στα έργα τους πως είναι τα πουλιά στη φύση με το να χρησιμοποιούν πραγματικά χρώματα των πουλιών. 

- Παρατηρούμε λοιπόν, πρώτα τα χρώματα και συζητάμε συγκρίνοντας με φωτογραφίες πουλιών ή αυτά που παρατηρούμε στις βόλτες μας. Είναι όντως έτσι; Θα ψάχναμε πολύ καιρό και δε θα βρίσκαμε ποτέ μια ροζ κίσσα στη φύση ή ένα γαλάζιο σπουργίτη. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι τα παιδιά θα πρέπει να περιορίσουν τη δημιουργικότητά τους στα χρώματα της φύσης.

- Παρατηρούμε πρώτα το θέμα και συζητάμε γι' αυτό. Επιλέγουν έναν πίνακα και τον περιγράφουν δίνοντας έμφαση στη λεπτομέρεια. Δίνουμε έναν δικό μας τίτλο. Κατόπιν κάνουμε γνωστό στα παιδιά τον τίτλο που έδωσε ο καλλιτέχνης. Τι μας παρακίνησε να δώσουμε αυτό τον τίτλο; Ταιριάζει με το τίτλο που έδωσε ο καλλιτέχνης; Πώς άραγε να το σκέφτηκε; Από πού εμπνεύστηκε; 

- Παρατηρούμε την τεχνική του καλλιτέχνη. Τι είδους χρώματα χρησιμοποιεί; Τι υλικά; Εμείς τι υλικά έχουμε στην τάξη; Ποια θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να φτιάξουμε αντίστοιχους πίνακες; Πειραματιζόμαστε με διάφορα υλικά. Έτσι δημιουργείται η ομάδα της τέμπερας, η ομάδα της κηρομπογιάς (ή λαδοπαστέλ), η ομάδα της κιμωλίας, η ομάδα της νερομπογιάς, η ομάδα της ξυλομπογιάς. Ζωγραφίζουν τον ίδιο πίνακα και συγκρίνουμε τα αποτελέσματα.

- Επιλέγουν έναν πίνακα από αυτούς που θα παρουσιάσουμε και το ζωγραφίζουν με το υλικό που θα επιλέξουν. Φτιάχνουμε έτσι τη δική μας έκθεση ζωγραφικής. Κάτω από τα έργα τους γράφουν και τον τίτλο που σκέφτηκαν γι' αυτόν.

- Από τον πίνακα ζωγραφικής ξεπηδά μια ιστορία. Τα παιδιά επιλέγουν έναν πίνακα και φτιάχνουν μια μικρή ιστορία με ήρωα το πουλί ή τα πουλιά απεικονίζονται σε αυτόν. Με αφετηρία αυτές τις μικρές ιστορίες μπορούμε να ενώσουμε κάποιες μαζί και να φτιάξουμε μια μεγάλη ιστορία με εικονογράφηση τους πίνακες που χρησιμοποιήσαμε.

- Μπορούμε να συνδυάσουμε τους ζωγραφικούς πίνακες με τα ποιήματα. Θα ταίριαζε κάποιο ποίημα σε έναν από τους ζωγραφικούς πίνακες; Μπορούμε να φτιάξουμε ένα δικό μας δίστιχο ή τετράστιχο για καθένα από αυτούς;